Dr. Wayne Dyer

Επιλογή, επιμέλεια, και μετάφραση

Νάνσυ Μακρή, Κατερίνα Δεκαβάλα, Αντα Καραβάνη.

Σε κάθε σχέση όπου δύο άνθρωποι γίνονται ένα, το τελικό αποτέλεσμα είναι δύο μισοί άνθρωποι.

Η εγκατάλειψη της “ψυχολογικής ασφάλειας είναι μια απ’ τις δυσκολότερες υποχρεώσεις της ζωής. Η οχιά της εξάρτησης τρυπώνει στη ζωή με πάρα πολλούς τρόπους και η ολοκληρωτική εξόντωσή της γίνεται ακόμη δυσκολότερη εξαιτίας των αναρίθμητων ανθρώπων που ωφελούνται από την “ψυχολογική εξάρτηση” του άλλου. Ψυχολογική ανεξαρτησία σημαίνει ολοκληρωτική ελευθερία από όλες τις υποχρεωτικές σχέσεις κι απουσία μιας ετεροκατευθυνόμενης συμπεριφοράς. Σημαίνει να είσαι ελεύθερος από την υποχρέωση να κάνεις κάτι που ποτέ δεν θα διάλεγες, αν δεν υπήρχε αυτή η σχέση.

Η εγκατάλειψη της ασφάλειας γίνεται ιδιαίτερα δύσκολη, επειδή η κοινωνία μας διδάσκει ότι πρέπει να ικανοποιούμε ορισμένες προσδοκίες στις συγκεκριμένες σχέσεις με γονείς, παιδιά, πρόσωπα κύρους και εραστές.

Εγκαταλείπω την ασφάλεια σημαίνει ότι αποκτώ το δικό μου πρόσωπο, ότι ζω και επιλέγω τις συμπεριφορές που θέλω. Δεν σημαίνει ρήξη με οποιαδήποτε έννοια του όρου. Αν απολαμβάνετε τον τρόπο που συνεργάζεστε με κάποιον, χωρίς να παρεμβαίνει στους δικούς σας στόχους, τότε είναι κάτι πολύτιμο για σας που δεν χρειάζεται να το αλλάξετε. Ψυχολογική εξάρτηση, από την άλλη, σημαίνει ότι βρίσκεστε σε σχέσεις που δεν επιτρέπουν επιλογές, σε σχέσεις οι οποίες σας υποχρεώνουν να είστε κάτι που δεν θέλετε κι ότι δυσανασχετείτε με τον τρόπο που σας αναγκάζουν να συμπεριφέρεστε. Αυτό είναι το κέντρο τούτης της λαθεμένης ζώνης, που συγγενεύει με την αναζήτηση της έγκρισης που εξετάσαμε στο Κεφάλαιο 3. Η επιθυμία για κάποιο είδος σχέσης δεν είναι κάτι επιβλαβές. Αλλά, αν τη χρειάζεστε ή σας εξαναγκάζουν σ’ αυτή, με συνέπεια να νιώθετε αγανάκτηση, τότε βρίσκεστε στην περιοχή της ηττοπάθειας. Έτσι, μάλλον ο καταναγκασμός είναι που δημιουργεί το πρόβλημα, παρά η ίδια η σχέση. Ο καταναγκασμός τρέφει την ενοχή και την εξάρτηση, ενώ η επιλογή ενδυναμώνει την αγάπη και την ανεξαρτησία. Σε μια ψυχολογικά εξαρτημένη σχέση δεν υπάρχει επιλογή, με συνέπεια να επικρατεί πάντα αγανάκτηση και κακή διάθεση.

Ψυχολογικά ανεξάρτητος σημαίνει να μη χρειάζεσαι τους άλλους. Δεν λέω να μη θέλεις τους άλλους, αλλά να μη τους χρειάζεσαι. Από τη στιγμή που χρειάζεσαι, γίνεσαι ευάλωτος, σκλάβος. Αν αυτός που χρειάζεσαι φύγει, αλλάξει γνώμη, πεθάνει, τότε αναγκάζεσαι να ακινητοποιηθείς, συντρίβεσαι ή ακόμη και πεθαίνεις. Η κοινωνία όμως διδάσκει να είμαστε ψυχολογικά εξαρτημένοι από ένα πλήθος συγγενών, ξεκινώντας από τους γονείς, και ν’ ανοίγουμε το στόμα περιμένοντας να μας ταΐσουν – σαν αφτέρουγα πουλιά – οι οποιεσδήποτε σημαντικές μας σχέσεις. Όσο νιώθετε υποχρεωμένοι να κάνετε κάτι, επειδή αυτό περιμένουν από σας σε μια ιδιαίτερή σας σχέση -κι αν το κάνετε αγανακτείτε ή αν δεν το κάνετε νιώθετε ενοχή – τότε μπορείτε να λογαριάζετε τον εαυτό σας μέσα σ’ αυτή τη λαθεμένη ζώνη.

 

Η απάλειψη της εξάρτησης αρχίζει από την ίδια σας την οικογένεια, από τον τρόπο με τον οποίο οι γονείς σας ασχολούνταν μαζί σας όταν ήσασταν παιδιά και από τον τρόπο που μεταχειρίζεστε τα δικά σας παιδιά σήμερα. Πόσες φράσεις ψυχολογικής εξάρτησης κουβαλάτε μέσα σας σήμερα; Πόσες απ’ αυτές επιβάλλετε στα παιδιά σας;

Η παγίδα της εξάρτησης στην ανατροφή των παιδιών και στην οικογένεια.

Ο Γουώλτ Ντίσνεϊ γύρισε μια υπέροχη ταινία εδώ και μερικά χρόνια, με τίτλο «Η αρκούδα της εξοχής». Αναφερόταν σε μια αρκούδα και στα δυο μωρά της κατά τους πρώτους μήνες της ζωής τους. Η μαμά-αρκούδα δίδασκε τα μωρά της πώς να κυνηγούν ψάρια και να σκαρφαλώνουν στα δέντρα. Τα δίδασκε πώς να προστατεύουν τον εαυτό τους όταν αντιμετωπίζουν κίνδυνο. Μια μέρα, η μαμά-αρκούδα για δικούς της ενστικτώδεις λόγους αποφάσισε πως ήταν καιρός να φύγει. Ανάγκασε τα παιδιά της να σκαρφαλώσουν σ’ ένα δέντρο και, χωρίς καν να κοιτάξει πίσω της, έφυγε. Για πάντα! Σύμφωνα με το αρκουδίσιο της μυαλό, είχε εκπληρώσει τη γονεϊκή της υποχρέωση. Δεν δοκίμασε να εκμεταλλευτεί τα παιδιά της, επιβάλλοντάς τους να την επισκέπτονται κάθε δεύτερη Κυριακή. Δεν τα κατηγόρησε για αγνωμοσύνη ούτε τ’ απείλησε ποτέ ότι θα πάθει νευρική κρίση αν την απογοήτευαν. Απλούστατα τ’ άφησε κι έφυγε. Μέσα σ’ ολόκληρο το ζωικό βασίλειο, η ανατροφή των παιδιών συνίσταται στη διδασκαλία των αναγκαίων δεξιοτήτων, ώστε να γίνουν ανεξάρτητα και να πάρουν μόνα τους το δρόμο τους. Στα ανθρώπινα πλάσματα το ένστικτο είναι το ίδιο, δηλαδή θέλουμε να είμαστε ανεξάρτητοι, αλλά η νευρωτική ανάγκη να κατέχουμε τον άλλο και να ζούμε τη ζωή μας μέσα από τη ζωή των παιδιών μας φαίνεται να επικρατεί κι ο σκοπός ν’ αναθρέψουμε ένα παιδί για να γίνει ανεξάρτητο μετατρέπεται στην ιδέα ν’ αναθρέψουμε τα παιδιά μας για να κρατηθούμε από πάνω τους.

Τι θέλετε για τα παιδιά σας; Θέλετε ν’ αποκτήσουν αυτοεκτίμηση κι αυτοπεποίθηση, να είναι απαλλαγμένα από νευρώσεις, ολοκληρωμένα κι ευτυχισμένα; Φυσικά και το θέλετε. Αλλά τι κάνετε για να εξασφαλίσετε ένα τέτοιο αποτέλεσμα; Μόνο αν είστε κι εσείς έτσι, θα το καταφέρετε. Τα παιδιά μαθαίνουν από τη συμπεριφορά των προτύπων τους. Αν είστε γεμάτοι ενοχές και ανεκπλήρωτοι και λέτε στα παιδιά σας να γίνουν το αντίθετο, τότε πλασάρετε ένα σκάρτο προϊόν. Αν έχετε χαμηλή εκτίμηση για τον εαυτό σας, τότε θα διδάξετε στα παιδιά σας να υιοθετήσουν κι αυτά την ίδια στάση. Και κάτι ακόμη πιο ενδεικτικό: αν τοποθετείτε τα παιδιά σας σε μια πιο σημαντική θέση απ’ τον εαυτό σας, δεν τα βοηθάτε, απλούστατα τα διδάσκετε να τοποθετούν τους άλλους πιο ψηλά απ’ τον εαυτό τους και να μένουν πίσω, ανολοκλήρωτα. Τι ειρωνεία, ε; Δεν μπορείτε να προσφέρετε αυτοπεποίθηση στα παιδιά σας πρέπει να την αποκτήσουν έχοντας εσάς ως υπόδειγμα ζωής. Μόνο αν θεωρείτε τον εαυτό σας πολύ σημαντικό και αν δεν θυσιάζεστε πάντα για χάρη των παιδιών σας, θα τα διδάξετε να έχουν αυτοπεποίθηση και σιγουριά στον εαυτό τους. Αν θυσιάζεστε, προσφέρετε ως πρότυπο τη συμπεριφορά της θυσίας. Και τι σημαίνει αυτού του είδους η συμπεριφορά; Σημαίνει να τοποθετείτε τον εαυτό σας πιο χαμηλά απ’ τους άλλους, να μη σας αρέσει ο εαυτός σας, να ζητάτε την έγκριση των άλλων κι ένα σωρό άλλες λαθεμένες συμπεριφορές. Ενώ το να κάνετε κάτι για τους άλλους είναι καμιά φορά υπέροχο, αν αυτό γίνεται σε βάρος του εαυτού σας, τότε απλούστατα διδάσκετε στους άλλους το ίδιο είδος συμπεριφοράς που εκτρέφει την αγανάκτηση.

Από την πρώτη στιγμή της ζωής τους τα παιδιά θέλουν να κάνουν πράγματα μόνα τους. «Μπορώ να το κάνω μόνος μου!» «Κοίτα, μαμά, μπορώ να το κάνω χωρίς βοήθεια», «Τρώω μόνος μου». Συνεχώς μας δίνουν τέτοια μηνύματα και παρ’ όλο που η εξάρτηση είναι μεγάλη αυτά τα πρώτα χρόνια, συνοδεύεται από μια εμφανή παρόρμηση προς την αυτονομία, σχεδόν από την πρώτη μέρα.

Η τετράχρονη Ρωξάνη πάντα τρέχει στη μαμά και στον μπαμπά όταν χτυπήσει ή όταν χρειάζεται κάποια συναισθηματική υποστήριξη. Αρχίζει και αποκαλύπτει την ψυχή της όταν φτάσει γύρω στα δέκα. Ενώ θέλει να τη θεωρούν μεγάλο κορίτσι («Κουμπώνω μόνη μου το παλτό μου»), θέλει μαζί και την υποστήριξη ενός όλο φροντίδα γονιού («Κοίτα, μαμά, γρατσούνισα το γόνατο μου και μάτωσε»). Η εικόνα κι η αντίληψη για τον εαυτό της αναπτύσσεται μέσα από τις απόψεις των γονιών της και των άλλων σημαντικών προσώπων στη ζωή της. Τώρα η Ρωξάνη είναι δεκατεσσάρων χρονών. Έρχεται στο σπίτι κλαίγοντας γιατί καβγάδισε με το φίλο της και τρέχει να κλειστεί στο δωμάτιο της χτυπώντας την πόρτα πίσω της. Η μαμά πηγαίνει να τη βρει και ζητεί να της τα πει όλα, με το χαρακτηριστικό, όλο φροντίδα τρόπο της. Αλλά τώρα ακούει τη Ρωξάνη να της λέει σε πολύ σοβαρό τόνο: «Δεν θέλω να μιλήσω γι’ αυτό. Άφησέ με μόνη». Αντί η μαμά να καταλάβει πως τούτη η μικρή σκηνή αποτελεί απόδειξη ότι υπήρξε αποτελεσματική μητέρα κι ότι η μικρή Ρωξάνη, που πάντα έλεγε όλα της τα προβλήματα στη μαμά, τώρα πια τα επεξεργάζεται μόνη της (συναισθηματική ανεξαρτησία), η μαμά στενοχωριέται. Δεν είναι έτοιμη να φύγει, ν’ αφήσει τη Ρωξάνη να λειτουργήσει με το δικό της ανεξάρτητο τρόπο. Εξακολουθεί να βλέπει τη Ρωξάνη μέσα στην ίδια φωλιά όπου βρισκόταν μόλις πριν από λίγο καιρό. Αλλά, αν η μαμά επιμείνει και πιέσει τη Ρωξάνη, θα ξυπνήσει μέσα της τεράστια αγανάκτηση.

Η επιθυμία του παιδιού να φύγει από τη φωλιά είναι πολύ ισχυρή. Αλλά όταν η ιδιοκτησία κι η θυσία είναι το λάδι της οικογενειακής μηχανής, η φυσική πράξη της φυγής μετατρέπεται σε κρίση. Η εγκατάλειψη της φωλιάς μέσα σε μια ψυχολογικά υγιή ατμόσφαιρα δεν επιτρέπει ούτε κρίσεις ούτε αναστάτωση είναι η φυσική συνέπεια μιας αποτελεσματικής ζωής. Αλλά αν η ενοχή κι ο φόβος της απογοήτευσης χρωματίζουν την εγκατάλειψη της φωλιάς, τότε θα συνεχιστούν σ’ ολόκληρη τη ζωή, και καμιά φορά ως το σημείο ο γάμος να γίνεται μάλλον μια γονεϊκή σχέση παρά μια σχέση ισότιμων ατόμων.

Ποιοι είναι λοιπόν οι γονεϊκοί σας στόχοι και πού αποσκοπεί η δημιουργία μιας αποδοτικής τωρινής σχέσης με τους ίδιους τους γονείς σας; Σίγουρα, η οικογένεια είναι μια σημαντική μονάδα μέσα στην αναπτυξιακή διαδικασία, αλλά δεν θα έπρεπε να είναι μόνιμη. Δεν θα έπρεπε να είναι φορέας ενοχής και νευρώσεων όταν τα διάφορα μέλη της κάνουν διαβήματα συναισθηματικής ανεξαρτησίας. Μπορεί να έχετε ακούσει γονείς να λένε: «Έχω το δικαίωμα να κάνω το παιδί μου αυτό που θέλω». Αλλά ποια είναι η ανταμοιβή για μια τέτοια κυριαρχική στάση; Το μίσος, η αγανάκτηση, ο θυμός και η όλο απογοήτευση ενοχή, όταν το παιδί θα μεγαλώσει. Αν εξετάσετε αποδοτικές σχέσεις γονέων-παιδιών που δεν έχουν μεταξύ τους απαιτήσεις κι υποχρεώσεις, θ’ ανακαλύψετε γονείς που μεταχειρίζονται τα παιδιά τους σαν φίλους τους. Αν ένα παιδί ρίξει τη σάλτσα στο τραπέζι, δεν θα του πουν: «Γιατί δεν προσέχεις ό,τι κάνεις; Τι αδεξιότητα είναι αυτή;» Αντί γι’ αυτό θα δείτε να συμπεριφέρονται όπως στην περίπτωση ενός φίλου που θα πάθαινε το ίδιο: «Δεν πειράζει! Μπορώ να σε βοηθήσω;» Καμιά αυθαιρεσία επειδή τα παιδιά είναι δικά τους, αλλά σεβασμός στην αξιοπρέπεια του παιδιού. Ακόμη θ’ ανακαλύψετε ότι οι αποτελεσματικοί γονείς ενισχύουν την ανεξαρτησία παρά την εξάρτηση και δεν δημιουργούν καμιά σκηνή όταν εκδηλωθεί η φυσιολογική επιθυμία του παιδιού γι’ ανεξαρτησία.

 

Διαφορές μεταξύ εξαρτημένων κι ανεξάρτητων οικογενειών

Στις οικογένειες που είναι δομημένες στη βάση της ανεξαρτησίας, η κίνηση ν’ αποκτήσει κανείς τη δική του ταυτότητα θεωρείται ομαλή κι όχι πρόκληση κατά του κύρους κάποιων. Δεν δίνεται έμφαση στην προσκόλληση ή την ανάγκη. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν απαιτείται από το παιδί πίστη κι υποταγή, μόνο και μόνο επειδή είναι μέλος της οικογένειας. Το αποτέλεσμα είναι τα μέλη της οικογένειας να θέλουν να είναι μαζί κι όχι να το θεωρούν υποχρέωσή τους. Υπάρχει επίσης σεβασμός για την απομόνωση του άλλου, χωρίς να ζητείται από τα μέλη να μοιράζονται τα πάντα μεταξύ τους. Σε οικογένειες όπως αυτές η γυναίκα έχει τη δική της ζωή, εκτός από το να είναι μητέρα και σύζυγος. Θα προσφέρει στα παιδιά της ένα πρότυπο αποτελεσματικής ζωής αντί να ζει για τα παιδιά της και μέσα από αυτά. Οι γονείς νιώθουν ότι η ευτυχία τους είναι καθοριστική, γιατί χωρίς αυτή δεν μπορεί να υπάρξει αρμονία στην οικογένεια. Έτσι οι γονείς μπορούν να βγαίνουν έξω πότε- πότε και να μη νιώθουν υποχρεωμένοι να βρίσκονται πάντα κοντά στα παιδιά τους. Η μητέρα δεν είναι σκλάβα, γιατί δεν θέλει ούτε τα παιδιά της (ιδιαίτερα τα κορίτσια) να γίνουν το ίδιο. Και δεν θέλει να ‘ναι ούτε η ίδια. Δεν νιώθει ότι πρέπει να είναι εκεί όλη την ώρα για να ικανοποιεί κάθε ανάγκη του παιδιού της. Νιώθει ότι μπορεί να εκτιμήσει τα παιδιά της και το αντίθετο, πολύ περισσότερο αν η ίδια είναι ολοκληρωμένος άνθρωπος και συμβάλλει στην οικογένειά της, στην κοινότητα όπου ζει και στον πολιτισμό πάνω σε ισότιμη βάση με τους άντρες.

Σ’ αυτού του είδους την οικογένεια δεν υπάρχει ίχνος εκμετάλλευσης μέσω της ενοχής ή των απειλών για να κρατηθούν τα παιδιά εξαρτημένα κι υπεύθυνα απέναντι στους γονείς. Άλλωστε, οι γονείς είναι αρκετά απασχολημένοι με τον εαυτό τους, ώστε να κάθονται περιμένοντας τα παιδιά και τα εγγόνια τους να τους προσφέρουν ένα λόγο ύπαρξης. Αυτοί οι γονείς δεν πιστεύουν ότι μπορούν ν’ απαλλάξουν τα παιδιά τους απ’ όλες τις δυσκολίες που θα συναντήσουν, επειδή αναγνωρίζουν ότι η προσπάθεια να ξεπεράσεις μια δυσκολία είναι αυτό που εξασφαλίζει την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Δεν θα ήθελαν λοιπόν να στερήσουν από τα παιδιά τους μια τέτοια πολύτιμη εμπειρία.

Οι γονείς αυτοί αντιλαμβάνονται την επιθυμία των παιδιών τους ν’ αγωνιστούν μόνα τους, με τη συμπαράσταση αλλά όχι με την καθοδήγηση και την επίβλεψη ενός προστατευτικού γονιού, ως κάτι υγιές που δεν πρέπει να τους το αρνηθούν. Ο Ντέμιαν του Χέρμαν Έσσε μιλάει για τους πολυάριθμους δρόμους προς την ανεξαρτησία:

«Αργά ή γρήγορα ο καθένας από μας πρέπει να κάνει το βήμα που θα τον χωρίσει απ’ τον πατέρα του, από τους συμβούλους του – ο καθένας από μας πρέπει να έχει την εμπειρία της σκληρής μοναξιάς… Εγώ ο ίδιος δεν αποχωρίστηκα ποτέ τους γονείς μου και τον κόσμο τους, το “φωτεινό” αυτό κόσμο, με κάποιο βίαιο αγώνα, αλλά προοδευτικά και σχεδόν αδιόρατα αποξενώθηκα. Λυπήθηκα που χρειάστηκε να γίνει έτσι και μου κόστισε πολλές δυσάρεστες ώρες όταν επισκεπτόμουν το πατρικό σπίτι».

Οι επισκέψεις στο πατρικό σπίτι μπορεί να γίνουν μια τρυφερή εμπειρία, αν δείξετε σταθερότητα στον αγώνα σας για ανεξαρτησία από τους γονείς σας. Κι αν γίνετε πρότυπο περηφάνιας κι αυταξίας για τα παιδιά σας, αυτά με τη σειρά τους θ’ αφήσουν τη φωλιά χωρίς εντάσεις κι αναταραχές.

Η Ντόροθυ Κάνφιλντ Φίσερ συνοψίζει πολύ όμορφα κάτι τέτοιο στο βιβλίο της. «Η μητέρα δεν είναι το άτομο που πάνω του θ’ ακουμπήσεις, αλλά το άτομο που θα κάνει αχρείαστο ένα τέτοιο στήριγμα». Έτσι είναι. Μπορείτε να αντιμετωπίσετε την εγκατάλειψη της φωλιάς ως ένα φυσικό γεγονός ή να τη φορτίσετε με τραύματα που θα καταδιώκουν το παιδί και τις σχέσεις του για πάντα. Αλλά κι εσείς ήσασταν κάποτε παιδί κι αν διδαχθήκατε καλά το μάθημα της ψυχολογικής εξάρτησης, τότε όταν παντρευτήκατε, ίσως ν’ αντικαταστήσατε τη μια εξάρτηση με κάποια άλλη.

 

Συνηθισμένες συμπεριφορές εξάρτησης και ενίσχυσης της εξάρτησης

- Νιώθετε ανήμποροι ν’ αφήσετε την οικογενειακή φωλιά, ή όταν την εγκαταλείπετε και οι δυο πλευρές είναι πικραμένες.

- Νιώθετε υποχρεωμένοι ή εξαναγκασμένοι να επισκεφθείτε, να τηλεφωνήσετε, να συνομιλήσετε ή οτιδήποτε άλλο με κάποιους.

- Ζητάτε την άδεια του/της συζύγου για καθετί, να ξοδέψετε χρήματα, να μιλήσετε ή να πάρετε το αυτοκίνητο.

- Παραβιάζετε τα μυστικά του άλλου, ψάχνοντας για παράδειγμα τα συρτάρια και τα ημερολόγια των παιδιών σας.

- Λέτε «Δεν θα μπορούσα πότε να του πω πώς νιώθω, γιατί δεν θα του άρεσε».

- Νιώθετε κατάθλιψη και ακινητοποιείστε μετά το θάνατο του αγαπημένου προσώπου.

- Έχετε προκαθορισμένες απόψεις για το πώς πρέπει να είναι ο σύζυγος, οι γονείς, τα παιδιά.

- Νιώθετε υποχρεωμένοι να κάνετε μια συγκεκριμένη δουλειά και ποτέ δεν δοκιμάζετε αυτή που σας αρέσει.

- Νιώθετε ταραχή από τη συμπεριφορά του συζύγου, των γονιών ή του παιδιού σας, λες και αυτό που εκείνοι είναι αποτελεί τμήμα του εαυτού σας.

- Εκπαιδεύεστε σ’ όλη σας τη ζωή για μια συγκεκριμένη δουλειά ή θέση. Ποτέ δεν ξεπερνάτε το στάδιο της εκπαίδευσης για να στηριχθείτε στον εαυτό σας.

- Πληγώνεστε απ’ όσα οι άλλοι λένε, νιώθουν, σκέφτονται ή κάνουν.

- Νιώθετε ευτυχισμένοι κι επιτυχημένοι μόνο όταν ο σύντροφός σας νιώθει έτσι.

- Δέχεστε τις διαταγές κάποιου.

- Επιτρέπετε σε κάποιον άλλο να παίρνει αποφάσεις για λογαριασμό σας ή ζητάτε πάντα συμβουλές προτού αποφασίσετε κάτι.

- «Μου χρωστάς πολλά, κοίτα τι έκανα για σένα». Μια φράση που σας θυμίζει τις υποχρεώσεις σας ώστε να παραμένετε εξαρτημένοι.

- Δεν κάνετε κάτι μπροστά στους γονείς ή στους ανωτέρους, επειδή δεν θα το εγκρίνουν. Δεν καπνίζετε, δεν πίνετε, δεν βρίζετε, δεν ρουφάτε τη σούπα σας ή οτιδήποτε άλλο, επειδή ο ρόλος σας είναι ρόλος υποταγής.

- Παραιτείστε απ’ τη ζωή όταν ένα αγαπημένο πρόσωπο πεθάνει ή αρρωστήσει σοβαρά.

- Προσέχετε πώς μιλάτε σ’ έναν ανώτερο για να μη θυμώσει μαζί σας.

- Λέτε διαρκώς ψέματα σχετικά με τη συμπεριφορά σας και νιώθετε υποχρεωμένοι να διαστρεβλώνετε την αλήθεια ώστε «αυτοί» να μην εκνευριστούν.

 

Η ψυχολογική ανταμοιβή της εξάρτησης

Οι λόγοι που σας κρατούν προσκολλημένους σ’ αυτή την αυτομειωτική συμπεριφορά δεν είναι ιδιαίτερα πολύπλοκοι. Πιθανόν γνωρίζετε το αντάλλαγμα της εξάρτησης, ξέρετε όμως πόσο καταστροφικό είναι; Η εξάρτηση μπορεί να φαίνεται αβλαβής, στην πραγματικότητα όμως είναι ο εχθρός κάθε ευτυχίας κι ολοκλήρωσης. Παραθέτουμε κάποια οφέλη που έχετε όταν παραμένετε σε μια κατάσταση εξάρτησης:

- Η εξάρτηση σας θέτει υπό την προστασία των άλλων και σας παρέχει προνόμια μικρού παιδιού, δηλαδή να μην είστε υπεύθυνοι για τη συμπεριφορά σας.

- Και όντας εξαρτημένοι μπορείτε να φορτώσετε τα λάθη σας στους άλλους.

- Αν εξαρτιέστε απ’ τους άλλους, δεν είστε υποχρεωμένοι να προσπαθήσετε και να διακινδυνεύσετε την αλλαγή. Είστε ασφαλείς στηριζόμενοι σ’ αυτούς που θ’ αναλάβουν την ευθύνη για σας.

-Νιώθετε καλά με τον εαυτό σας επειδή ικανοποιείτε τους άλλους. Μάθατε ότι για να είστε καλοί πρέπει ν’ αρέσετε στη μαμά και τώρα τα υποκατάστατα της μαμάς σας εκμεταλλεύονται.

- Αποφεύγετε την ενοχή όταν συμπεριφέρεστε επικυρωτικά. Είναι ευκολότερο να συμπεριφέρεστε έτσι από το να εκμηδενίσετε την ενοχή.

- Δεν χρειάζεται να κάνετε επιλογές ή να πάρετε αποφάσεις για τον εαυτό σας. Ακολουθείτε το πρότυπο των γονιών, του/της συζύγου ή του ατόμου απ’ το οποίο εξαρτιέστε. Όσο πιστεύετε ό,τι πιστεύουν και νιώθετε ό,τι νιώθουν, δεν θα χρειαστεί να κοπιάσετε για να καθορίσετε πώς θα σκεφτείτε ή πώς θα νιώσετε.

- Αφού εκχωρείτε τα πάντα στους άλλους, είναι απλούστατα πολύ πιο εύκολο να είστε οπαδοί παρά ηγέτες. Κάνετε ό,τι σας λένε κι αποφεύγετε τις φασαρίες, έστω κι αν δεν σας αρέσει που νιώθετε οπαδός. Είναι πιο απλό από το να αναλάβετε τον κίνδυνο να είστε ο εαυτός σας. Η εξάρτηση είναι απαίσια, γιατί σας υποβιβάζει από τη θέση ενός ολοκληρωμένου, ανεξάρτητου ατόμου.

 

Τρόποι για ν’ απαλλαγείτε από την εξάρτηση

- Διατυπώστε την προσωπική σας «διακήρυξη της ανεξαρτησίας», στην οποία θα αναφέρετε πώς θέλετε να λειτουργείτε στις σχέσεις σας, όχι εκμηδενίζοντας το συμβιβασμό, αλλά σαρώνοντας αλύπητα κάθε εκμετάλλευση.

- Συζητήστε με κάθε άτομο που νιώθετε ότι είστε ψυχολογικά εξαρτημένοι απ’ αυτό. Δηλώστε του την πρόθεση σας να λειτουργήσετε ανεξάρτητα, εξηγήστε του πώς νιώθετε όταν κάνετε κάτι απλώς από υποχρέωση. Είναι ένας θαυμάσιος τρόπος να ξεκινήσετε, επειδή οι άλλοι πιθανόν να μην έχουν καν συνειδητοποιήσει πώς νιώθετε όντας εξαρτημένοι.

- Βάλτε στόχο σας ν’ αντιμετωπίσετε τα κυριαρχικά άτομα στη ζωή σας. Δοκιμάστε ξαφνικά να πείτε «Όχι, δεν το θέλω αυτό» κι ελέγξτε την αντίδραση που θα προκαλέσει στο άλλο άτομο η δήλωση σας αυτή.

- Κανονίστε μια συνάντηση με τον κυρίαρχο σύντροφο σας σε μια στιγμή όπου δεν θα νιώθετε ότι απειλείστε. Στη διάρκεια αυτής της συνάντησης εξηγήστε του πως μερικές φορές νιώθετε υποταγμένοι, ότι σας εκμεταλλεύεται κι ότι επιθυμείτε να καθορίσετε έναν κώδικα που θα του επιτρέπει να καταλαβαίνει πότε αισθάνεστε έτσι, ώστε να μη θίγετε όλη την ώρα αυτό το θέμα. Ένα απλό άγγιγμα του αυτιού ή ο αντίχειρας στο στόμα θα σημαίνουν πως εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή νιώθετε υποταγμένοι.

- Τη στιγμή που νιώθετε να σας καταπιέζουν ψυχολογικά πείτε το στον άλλο κι ύστερα αντιδράστε με τον τρόπο που εσείς θέλετε.

- Θυμίστε στον εαυτό σας ότι οι γονείς, οι σύζυγοι, οι φίλοι, τ’ αφεντικά, τα παιδιά κι όλοι οι άλλοι συχνά δεν εγκρίνουν τη συμπεριφορά σας, μα ότι αυτό δεν έχει καμιά σχέση με το τι είστε εσείς. Είναι δεδομένο ότι σε κάθε σχέση θα συναντήσετε την επιτίμηση. Αν την περιμένετε, τότε δεν θα σας επηρεάσει. Κατ’ αυτό τον τρόπο μπορείτε να εκμηδενίσετε πολλούς απ’ τους δεσμούς εξάρτησης που σας υποδουλώνουν συναισθηματικά.

- Ακόμη κι αν εσκεμμένα αποφεύγετε τα κυριαρχικά άτομα (γονείς, σύζυγο, αφεντικά, παιδί), εξακολουθείτε να ελέγχεστε απ’ αυτούς ακόμη κι όταν απουσιάζουν, αν νιώθετε συναισθηματική ακινητοποίηση εξαιτίας τους.

- Αν νιώθετε υποχρέωση να κάνετε μια επίσκεψη, αναρωτηθείτε αν εσείς θα θέλατε να σας επισκεφτεί κάποιος μόνο και μόνο επειδή νιώθει υποχρεωμένος. Αν όχι, τότε κάντε την ίδια παραχώρηση σ’ όσους μεταχειρίζεστε κατ’ αυτό τον τρόπο και κουβεντιάστε το μαζί τους. Δηλαδή, αντιστρέψτε τη λογική και δείτε πόσο πράγματι αναξιοπρεπής είναι μια σχέση που διατηρείται από υποχρέωση.

- Αποφασίστε να βγείτε από το ρόλο της εξάρτησης κάνοντας μια εθελοντική εργασία, διαβάζοντας,” προσλαμβάνοντας μπέιμπυ-σίτερ (έστω κι αν δεν μπορείτε ν’ ανταποκριθείτε οικονομικά), βρίσκοντας μια δουλειά από την οποία μπορεί να μην αμείβεστε καλά. Γιατί; Απλούστατα θα εκτιμήσετε τον εαυτό σας πολύ περισσότερο και αυτή η ανταμοιβή είναι κατά πολύ υψηλότερη σε χρήμα και σε χρόνο.

- Φροντίστε να είστε οικονομικά ανεξάρτητοι, δίχως δεσμεύσεις και χρέη. Είστε σκλάβοι αν χρειάζεται να ζητήσετε χρήματα. Αν κάτι τέτοιο είναι αδύνατο, φροντίστε να κερδίζετε δικά σας με οποιονδήποτε δημιουργικό τρόπο μπορείτε να επινοήσετε.

- Αφήστε τους να φύγουν, αν θέλουν. Φύγετε κι εσείς! Σταματήστε να δίνετε διαταγές! Σταματήστε να δέχεστε διαταγές!

- Αναγνωρίστε την επιθυμία σας για μοναχικότητα και μην αισθάνεστε υποχρεωμένοι να μοιράζεστε καθετί που νιώθετε και γνωρίζετε με κάποιον άλλο. Είστε μοναδικό και ιδιαίτερο άτομο. Αν νιώθετε ότι πρέπει να μοιράζεστε τα πάντα, τότε δεν επιλέγετε και φυσικά είστε εξαρτημένοι.

- Επιτρέψτε στο παιδί σας να έχει το δωμάτιο του. Παραχωρήστε του ένα χώρο που να μπορεί να ελέγχει και στο βαθμό που αυτό δεν είναι βλαβερό, επιτρέψτε του να αποφασίζει για την οργάνωσή του. Το στρωμένο κρεβάτι δεν αποτελεί ένδειξη καλύτερης ψυχολογικής υγείας από το ξέστρωτο, έστω κι αν σας έχουν διδάξει το αντίθετο. 

- Σε μια παρέα συναναστραφείτε και με άλλους ανθρώπους, πέρα απ’ το σύντροφο σας. Μη νιώθετε υποχρεωμένοι να είστε συνεχώς μ’ αυτό το άτομο. Χωριστείτε, μα όταν η παρέα διαλυθεί ξαναενωθείτε. Θα διπλασιάσετε έτσι τις γνώσεις και τις εμπειρίες σας.

- Αν εσείς θέλετε να πάτε στον κινηματογράφο κι ο σύντροφος σας να παίξει τένις, κάντε το. Δεχθείτε μεγαλύτερα διαστήματα αποχωρισμού και τότε οι στιγμές που θα είστε μαζί θα είναι πιο ευτυχισμένες και πιο γοητευτικές.

-Ταξιδέψτε μόνος ή με φίλους και μη νιώθετε προσκολλημένοι στο σύντροφο σας. Όταν επιστρέψετε θα νιώσετε πιο έντονα κοντά στο σύζυγο σας και θα έχετε επωφεληθεί εξίσου από τις χωριστές στιγμές σας.

- Να θυμάστε πάντα ότι δεν είστε υπεύθυνοι για την ευτυχία των άλλων. Οι άλλοι κάνουν τον εαυτό τους ευτυχισμένο. Έτσι, μπορείτε αληθινά να απολαύσετε τη συντροφιά κάποιου άλλου. Μα, αν νιώθετε ότι αποστολή σας είναι να κάνετε τους άλλους ευτυχισμένους, τότε είστε ένα εξαρτημένο άτομο, που αντίστοιχα θα νιώθετε θλίψη όταν οι άλλοι δυστυχούν. Ή, ακόμη χειρότερα, θα νιώθετε πως εσείς τους κάνατε δυστυχισμένους. Είστε υπεύθυνοι μόνο για τα συναισθήματά σας και το ίδιο ισχύει για όλους τους άλλους. Κανείς δεν μπορεί να ελέγξει τα συναισθήματα σας εκτός από σας τους ίδιους.

- Θυμηθείτε ότι η συνήθεια δεν αποτελεί δικαιολογία για να κάνετε κάτι. Επειδή ακριβώς είστε υποταγμένοι στους άλλους, δεν επιτρέπεται να αφήνετε να συμβεί κάτι τέτοιο.

Η ουσία της αποτελεσματικής ζωής και ανατροφής των παιδιών είναι η ανεξαρτησία. Κατά τον ίδιο τρόπο, το σήμα κατατεθέν ενός πετυχημένου γάμου είναι η κατά το δυνατόν μικρότερη συγχώνευση των δύο συζύγων και μια εξαρχής συμφωνημένη αυτονομία και αυτοδυναμία. Κι ενώ μπορεί να νιώθετε πραγματικό φόβο προκειμένου να αποκολληθείτε απ’ την κατάσταση εξάρτησης, αν ρωτήσετε αυτούς από τους οποίους εξαρτιέστε συναισθηματικά, θ’ ανακαλύψετε προς μεγάλη σας έκπληξη ότι θαυμάζουν εκείνους που σκέφτονται κι ενεργούν για τον εαυτό τους. Μια ακόμη ειρωνεία. Θα εισπράξετε περισσότερο σεβασμό επειδή είστε ανεξάρτητοι, ιδιαίτερα απ’ αυτούς που προσπαθούν να σας κρατήσουν υποταγμένους.

Η οικογενειακή φωλιά είναι ένας όμορφος τόπος για ν’ αναπτυχθεί ένα παιδί, η εγκατάλειψή της όμως είναι ακόμη πιο όμορφη και έτσι είναι δυνατόν να την αντιληφθεί, τόσο αυτός που φεύγει όσο κι εκείνος που μένει.